U drugoj polovini devedesetih malo šta je u Srbiji funkcionisalo tako dobro kao što je funkcionisala underground umetnička scena – bendovi, fanzini, distribucije, koncerti i festivali… Sve uz naglašeni anarhistički Do-It-Yourself etos! Osim toga, jugoslovenski ratovi su tek nedavno bili završeni ali saradnja između underground aktivista na ex-YU prostoru je funkcionisala odlično. Dokaz dobre saradnje između srpskih i hrvatskih underground aktivista bila je i činjenica da je muzički izdavač Kekere Aquarium iz Zagreba (na čijem čelu je bio tada student Kornel Šeper) u to vreme imao svog srpskog distributera koji je na lokalnom srpskom tržištu distribuirao njihove kasete (bio je to danas pokojni Pavel Cicka Pane, čovek iza fanzina Horrible Dream i Blatko Crnić iz Kovačice). Zahvaljujući ovakvoj underground saradnji, mi u Srbiji smo saznali za odlične hrvatske bendove kao što su Why Stakla, Ha Det Bra, SexA, Voodoobuddah… A mogli smo i da nabavimo izdanja poznatijih muzičkih projekata kao što su zagrebački kultni post pankeri Trobecove Krušne Peći ili kraut-rock legende Amon Duul. Jedno od najznačajnijih imena iz tog kataloga je svakako bio zagrebački kantautor Mance koji je u to vreme objavio svoj prvi album, kasetu Čovjek iz Katange.
Ova kaseta je vremenom stekla kultni status a Mance je do danas ostao najpoznatije ime iz ondašnjeg Šeperovog kataloga. Nažalost, u godinama nakon albuma Čovjek iz Katange (Kekere Aquarium, 1996) usledila je tek šačica daljih Manceovih izdanja – albumi Plavi Bar (Kekere Aquarium, 2000) i Melodije sobe i predsoblja (Zvuk Močvare, 2003), kao i singlica Mekani hitovi za mekani grad (vinilni EP sa pesmama sa ranijih sessiona, Kekere Aquarium, 2018). Negde početkom druge decenije 21. veka, Mance je pošao putem Sida Bareta, Rokyja Ericksona i Daniela Johnstona, odlučivši se za prestanak javnih nastupa, prestanak snimanja novih pesama, napuštanje muzičke karijere.
Ono što mi u Srbiji nismo znali je to da Milan Manojlović Mance nije bio samo vrhunski kantautor (pesnik, gitarista, pevač, izvođač). Mance je u vreme njegovog prvog albuma imao već skoro četrdeset godina i iza njega su bile decenije delovanja u zagrebačkom muzičkom i stripovskom undergroundu. Dakle, Mance je u vreme Čovjeka iz Katange iza sebe već imao status lokalne legende koja je učestvovala u radu nekoliko muzičkih projekata, a uz to Mance je bio i umetnik ostvaren kao crtač to jest strip-crtač. Još davnih sedamdesetih Manojlović je bio u bendu Sumrak, pa je kasnije bio deo grupe Gospođa Nada da bi na kraju postao pevač novotalasne senzacije Korowa Bar. U međuvremenu je po završetku gimnazije par godina studirao arhitekturu, ali se kasnije prebacio na Akademiju umetnosti koju je 1984. i završio. Do kraja osamdesetih je učestvovao i u radu sa projektom Cul-de-Sac ali je u to vreme Mance ipak ostao najpoznatiji kao pevač grupe Korowa Bar u kojoj je nastupao zajedno sa Tomom in der Muhlenom, Draženom Pencelom i Jurijom Novoselićem. Inače, grupa Korowa Bar je kasnije prerasla u Karlowy Vary ali je Mance do tada već ustupio mesto pevačici Varji Orlić, a u grupu su došli i Margita Magi Stefanović i Ivan Fece Firči (iako ih kao zagrebački pandan EKV-u, Videosexu i VIA Talasu pamtimo do dan-danas, grupa Karlowy Vary je nažalost trajala veoma kratko i na kraju su objavili samo jedan album – La Femme iz 1985.– za beogradski PGP). Devedesetih Mance počinje da nastupa kao solo umetnik – kantautor sa uvek pozajmljenom akustičnom ili električnom gitarom pa je tako i pre objavljivanja svog prvog albuma, 1994. nastupio kao predgrupa Marku Brecelju na njegovom zagrebačkom koncertu.
Pored zanimljive muzičke karijere, ipak je bitno reći da je Milan Manojlović Mance pre svega likovnjak – akademski obrazovan slikar koji je svoje umetničke ambicije usmerio na strip i grafiku. Najbitniji segment njegove likovne aktivnosti je delovanje u okviru neformalne umetničke grupe ZZOT (naziv ove grupe nije skraćenica nego polazi od onomatopeje zvuka laserskog pištolja u SF stripovima). Ovu grupu koja je delovala na internacionalnom nivou je osim Mancea činilo još nekoliko zagrebačkih umetnika – Željko Zorica, Nina Haramija, Helena Klakočar, Mirjana Vukadin, Dragan Ruljančić, Miljenko Sekulić i Kruno Mavar. Grupa ZZOT objavljuje stripove u časopisu Polet i svoje radove od 1984. do 1998. izlaže širom Europe. U to vreme Mance se bavi i primenjenom umetnošću – radi muziku, plakate i razne materijale za pozorišne predstave, plesne performanse, bavi se vizuelnim identitetom muzičkih grupa… Uz sve to, osamdesetih radi i kao nastavnik likovne kulture u osnovnim školama. Mance svih tih godina funkcioniše i kao neformalni svirač po žurkama i raznim gradskim dešavanjima na kojima svira, peva, improvizuje, priča svoje anegdote, pripoveda svoje nadrealne kratke priče, i generalno živi kao hodajuća urbana legenda oko koje se okuplja studentarija i umetnički tipovi.
Kao što smo već naveli, negde početkom prošle decenije Mance se potpuno povlači iz javnog života i cela njegova umetnička aktivnost svodi se na strip i ilustracije. Naravno, legenda o Manceu – kantautoru nastavlja da se održava i da raste, uprkos tome što više aktivno ne svira i ne nastupa, njegova muzika nastavlja da živi. Uzimajući u obzir sve rečeno, jasno je da se radi o umetniku koji je zaslužio ovakvu jednu monografiju – reč je o impozantnom izdanju na 480 strana, formata 30cmx30cm. O Manceu za ovu monografiju govore Kornel Šeper, Aleksandar Zograf, Mario Kovač, Emil Tedeschi, Darko Rundek, Davor Gobac, Igor Pavlica, Tomo in der Muchlen, Jonathan Richman… Monografija je izuzetno bogata fotografijama, ilustracijama, stripovima, sadrži kompletan pregled Manceovog rada od početka sedamdesetih do danas. Ako bismo tražili pandan sa srpske scene, ovu monografiju bismo mogli da uporedimo sa monografijom Ogledala Lune o novosadskoj grupi Luna (Ogledala Lune, Goran Tarlać, Predrag Popović, Saša Rakezić, Izdavač: Društvo ljubitelja popularne kulture, 2017) samo što je monografija Mance – Tajna starog hrasta ipak luksuznije izdanje.
Inače, inicijator ove monografije je poznati hrvatski preduzetnik Emil Tedeschi a urednici su Kornel Šeper (urednik) i naš Pančevac Saša Rakezić alias Aleksandar Zograf (kao pomoćnik urednika). Kornel Šeper (1971, Zagreb) je aktivan učesnik zagrebačke alternativne scene već nekoliko decenija. Ovaj muzičar (bendovi Šumski, Zli bubnjari, Shine Design, Stampedo), DJ, urednik, inicijator i organizator brojnih dešavanja završio je komparativnu književnost i ruski jezik na Filozofskom fakultetu u Zagrebu. Danas je jedan od glavnih ljudi zagrebačkog kluba „Močvara”, poznatom po organizaciji koncerata alternativne muzike. Šeper iza sebe osim ove monografije o Manceu ima i monografiju o klubu „Močvara” (Monografija Močvara i priča o URK-u, Zagreb, Udruženje za razvoj kulture URK, 2018). Strip autor Saša Rakezić alias Aleksandar Zograf (1963) je na umetničkoj sceni jugoslovenskih prostora aktivan već četrdesetak godina. Radi se o jednom od svetski najpriznatijih srpskih strip autora što ga naravno čini i jednim od najpoznatijih stanovnika Pančeva. Saša Rakezić je svoje radove počeo da objavljuje još u vreme bivše, socijalističke, velike Jugoslavije, prvo kao šesnaestogodišnjak u samizdat fanzinima, a zatim i u časopisima kao što su NON, Ritam, Rock i Mladost. Od početka devedesetih objavljuje i u inostranstvu (SAD, Francuskoj, Italiji, Nemačkoj, Hrvatskoj, Španiji, Mađarskoj, Grčkoj…) u časopisima kao što su The Comics Journal, Zero Zero, Weirdo, Rare Bit Fiends, Buzzard, Cow i Tantalizing Stories. Već godinama je stalni saradnik nedeljnika Vreme. Tokom proteklih dvadeset godina je sarađivao sa autorima kao što su Jim Woodring, Mark Martin, Rick Veitch, Lee Kennedy i Robert Crumb. Najpoznatiji je prema stripovima kao što su Life Under Sanctions, Psychonaut, Dream Watcher i Bulletins from Serbia.
