Osim arheološkim nalazištima iz neolita, burnim događajima iz preko 850 godina duge poznate povjesti, umetničkim delima neprocenjive vrednosti, bogatom materijalnom i nematerijalnom baštinom, rafiniranim građanskim duhom i istim takvim vaspitanjem svojih stanovnika, vekovnim harmoničnim suživotom pripadnika različitih etničkih zajednica, svojom multikulturalnošću, prirodnim lepotama u okolini, predivnom arhitekturom u centru grada i izdašnošću svih vrsta – što sve zajedno stvara povoljne uslove za pristojan život – Pančevo se s puno prava može podičiti i svojom fascinantnom kinematografskom istorijom.
Na teritoriji Grada Pančeva i u delovima Deliblatske peščare koji gravitiraju našem gradu (administrativno mu ne pripadaju, ali ih opet nekako doživljavamo kao svoje – mnogi Pančevci i Dolovci imaju njive, vikendice, imanja i razna posla s one strane granica sa susednim opštinama) – dakle, u „našem” delu južnog Banata, snimljeno je tokom poslednjih 60 godina oko 190 igranih filmova, TV serija, TV filmova, TV drama i igrano-dokumentarnih filmova. Ne računajući dakle, animirane, crtane, amaterske, studentske, dokumentarne, kratkometražne igrane… jer bi taj broj onda narastao do ko-zna-koliko stotina…
Snimanja u Peščari…
Zašto filmadžije iz Beograda, glavnog kinematografskog centra bivše Jugoslavije (a tek današnje Srbije!), tako često i tako rado snimaju baš na našem terenu? Prođu 20 kilometara, a kao da su prošli 200 godina i dva sveta; u infrastrukturnom smislu devetnaestovekovne ulice Pančeva idealne su za filmove čije je radnja smeštena u tzv. epohu; ravnica dokle pogled seže, obale dveju reka i okolne banatske puste pružaju nesagledive uporedne prednosti za snimanje scena u eksterijeru; u našem gradu i okolnim selima mogu angažovati praktično neograničen broj statista, kaskadera, živopisnih naturščika, epizodista sa zadatkom i bez njega, obojenih beskrajno šarmantnim osobenostima lokalnog mentaliteta… na kraju, ne manje važno, blizu smo, oprema se ne mora vući na daleke pute, a ni filmskoj ekipi ne treba plaćati posebnu dnevnicu za terenski rad – uveče svi idu na spavanje u Beograd…
A tek mogućnosti koje pruža Deliblatska peščara, taj filmski studio na otvorenom, ta krajnja tačka u ovom delu sveta do koje, što bi rekao reditelj Đorđe Kadijević, dopire plavo severno svetlo? Talasast teren, blage padine, stepska podloga, panorama sačuvana od oštrih vertikala antenskih stubova, dalekovoda, solitera i vetrogeneratora, čak i danas pružaju idealne uslove za snimanje masovnih scena, pa nije ni čudo da su od kraja pedesetih do kraja šezdesetih godina svi mogući Huni i Avari, Mongoli i Rimljani, hanibali i old šetrhendi, crveni mundiri i francuske kolonijalne armije, Nibelunzi i poljski ranosrednjovekovni kmetovi, čak i ešaloni ruske carske armade kojima komanduje Katarina Velika lično, projahali i promarširali tu oko naselja Devojački bunar, po Leanki i Vekerleu, između bunara i u Mramoračkim vinogradima, u tada popularnim istorijskim spektaklima koji su snimani, često, u koprodukciji sa tada prestižnom i očigledno odlično organizovanom kućom „Avala film”. Osim paora iz okolnih sela, koji su procenili da im se više rentira da za dva pada sa svog konja zarade više nego da ceo dan okopavaju kukuruz, u ovim filmskim akcijama su se istakli i pripadnici konjičkih jedinica Jugoslovenske narodne armije pod komandom majora Stakića ili Stekića, tačno prezime je izbledelo u sećanju aktera tih događaja…
U to vreme najlepše žene sveta posećuju okolinu Pančeva – Anita Ekberg, mis Švedske 1950. godine, kupala se 1959. u rimskoj Fontani di Trevi u Felinijevom „Slatkom životu”, a godinu dana kasnije potopila svoje zanosno telo u vode Tamiša nadomak Glogonja, sela u kome je tri godine pre tog događaja Silvana Mangano brala cveće…
Anita Ekberg na obali Tamiša kod Glogonja
Peščara se i kasnije pokazala kao nenadmašan lokalitet za snimanja filmova – svoj prvi dugometražni film „Ko to tamo peva”, Slobodan Šijan snima među dinama aprila 1980. godine, skoro u celosti; baš na Leanci Miloš Obilić poseče nesrećnog Murata, a Turci odrubiše glavu nebeskom caru Lazaru u proleće 1989. godine, u Šotrinoj verziji „Boja na Kosovu”.
Na pruzi Kovin-Vladimirovac kroz Peščaru i na, početkom devedesetih godina prošlog veka, napuštenoj Železničkoj stanici Dolovo-Mramorak snimljeno je petnaestak filmova, onih u kojima je bilo potrebno da voz bude u pokretu, ali je taj potez korišćen i za kadrove u kojima kretanje kompozicije nije bilo neophodno – u , recimo, Kusturičinom „Crna mačka, beli mačor”. Pruga nije održavana, izgubila je čak i značaj za teretni saobraćaj, građevinski materijal objekta stanice razvukli su oni kojima je bio potreban za šupe i tarabe, a o nekadašnjem postojanju železničke instalacije u Peščari svedoči još samo bunar iz kojeg su se parnjače svojevremeno napajale vodom…
… i u gradu
U kafanama i enterijerima Pančeva, na levoj obali Tamiša i u ulicama starog dela grada snimljeno je pet najboljih srpskih filmova svih vremena, u okviru tadašnje jugoslovenske kinematografije. Novembar je 1966. godine: u Petrovićevom klasiku „Skupljači perja” Beli Bora lomi čaše a ruke mu krvave, dok mu na uvce peva Olivera Katarina, tada Vučo, nigde drugde do u nekadašnjoj kafani „Kragujevac”, preko puta Železničke stanice Tamiška obala; neke scene su snimljene i u Malom Londonu, naturščici iz ovog neuslovnog naselja su među glavnim protagonistima filma, a projekcije u pančevačkim bioskopima su u leto 1967. godine izazivale među lokalnim stanovništvom do tada neviđenu pomamu.
Beli Bora i Lenče u kafani „Kragujevac”
U jesen iste godine, potera juri Džimija Barku, glavnog junaka kultnog filma Živojina Žike Pavlovića „Kad budem mrtav i beo” po pančevačkoj pijaci, oko Vajfertove pivare, u okolini Tri šerpe. U ovom ostvarenju ostao je na filmskoj traci sačuvan i izgled nekadašnjeg pančevačkog pristaništa, koje se nalazilo naspram Crvenog magacina. Petrović se i u svojevrsnom nastavku „Skupljača perja”, filmu „Biće skoro propast sveta”, 1968. godine, vraća našem kraju, snima u Vladimirovcu i Starčevu. Spomenuti Šijan, osim što skoro sve svoje pevajuće junake ubija eksplozijom avionske bombe ispred stare Tehničke škole, dobar deo svog sledećeg filma, ultimativne burleske „Maratonci trče počasni krug” snima u našem gradu u proleće 1981. godine. Čuveni obračuni bande Bilija Pitona i Topalovića i, na samom kraju, žandara i Topalovića, odigrali su se u nedavnom rekonstrukcijom uništenoj Ulici Nikole Đurkovića.
Konačno, u kasno leto 1983. godine Branko Baletić u objektu Udruženja ribolovaca „Marko Kulić” i na nekoliko lokacija u gradu i okolini režira „Balkan ekspres” – prvi jugoslovenski film smešten u vreme Drugog svetskog rata, a da nije klasičan partizanski film, u kome nezaustavljivi Bata Živojinović tamani Švabe na kamare, nego svojevrsna crna komedija.
Njujork na obali Tamiša
Tek, privučena ko zna kakvim silama, u Pančevo u julu i avgustu 1987. godine boravi američka filmska ekipa predvođena producentima Karlom i Aleksom Pontijem, da bi snimila mini-TV seriju iz tri dela The Pilgrims Fortune, u ovom delu sveta i uspomenama Pančevaca poznatiju kao „Mama Lučija”. Na prostoru u okolini železničke stanice na tamiškoj obali podignuta je od „Konstruktorovih” skela i gipsanih kulisa čitava njujorška avenija, a filmska diva Sofija Loren je više od mesec dana drugovala sa mnogobrojnim statistima koji su glumili Njujorčane tokom nekoliko prvih decenija dvadesetog veka. Iako je Pančevo tada imalo hotel – „Tamiš” je radio i bio čak u pristojnom stanju, filmska diva je noćila u Beogradu, a u Pančevo u snimajućem danu dolazila na set. Koliki je značaj američka strana pridavala ovom projektu, svedoči i poseta opštinskim funkcionerima tadašnjeg američkog ambasadora u SFRJ Džona Skenlona. Gradom i danas kruži urbana legenda da su lokalni mangupi lupali čvrge plavokosom trinaestogodišnjaku, sinu jednog od pomoćnika scenografa, koga, od kad je porastao, poznajemo pod imenom Leonardo Dikaprio.
(nastaviće se)
